नमस्कार मित्रांनो पेट्रोल आणि डिझेलचे दर ठरवण्याची प्रक्रिया खूपच गुंतागुंतीची असते, कारण यात विविध घटकांचा विचार केला जातो. भारतात इंधनाचे दर मुख्यता आंतरराष्ट्रीय बाजारात कच्च्या तेलाच्या किमतींवर अवलंबून असतात. या प्रक्रियेतील प्रमुख घटकांचा विचार पुढीलप्रमाणे आहे:
1) कच्च्या तेलाचे दर आणि जागतिक बाजाराचा प्रभाव
भारत कच्चे तेल आयात करतो आणि याच्या किमतींवर जागतिक घटकांचा प्रभाव असतो. यामध्ये ओपेक देशांच्या उत्पादन धोरणांचा, राजकीय परिस्थितीचा, आर्थिक धोरणांचा, तसेच जागतिक मागणी आणि पुरवठा स्थितीचा समावेश होतो. कच्च्या तेलाच्या किमतीतील बदल थेट भारतीय पेट्रोल-डिझेलच्या किमतींवर परिणाम करतात.
2) चलन विनिमय दर
कच्चे तेल भारतात डॉलरमध्ये खरेदी केले जाते, त्यामुळे भारतीय रुपयाचा डॉलरच्या तुलनेत दर कमी-जास्त झाल्यास पेट्रोल-डिझेलच्या किमतींवर परिणाम होतो. रुपयाची किंमत घटल्यास, आयात महाग होते आणि इंधनाचे दर वाढतात.
3) कर रचना
केंद्र आणि राज्य सरकारांनी लावलेले विविध कर हे इंधनाच्या दर ठरवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. एक्साइज ड्यूटी, व्हॅट, आणि सेस हे कर दरात वाढ किंवा घट घडवू शकतात. राज्यनिहाय व्हॅट दर वेगवेगळा असल्याने दरांमध्ये राज्यनुसार फरक पडतो.
4) वितरण खर्च
इंधन पंपांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी वाहतूक आणि वितरण खर्च लागतो. यात शुद्धीकरण, वाहतूक, आणि पंप ऑपरेशनचे खर्च समाविष्ट आहेत. या खर्चातील वाढ दरात बदल घडवू शकते.
5) ऑईल मार्केटिंग कंपन्यांचे मार्जिन
इंडियन ऑइल, भारत पेट्रोलियम, आणि हिंदुस्थान पेट्रोलियम या कंपन्या इंधनाच्या किमतींवर आपला नफा जोडतात. हा नफा कंपन्यांच्या धोरणांवर आणि बाजारातील स्पर्धेनुसार बदलतो.
6) गतिमान मूल्य निर्धारण प्रणाली
२०१७ पासून भारतात डेली प्राइस रिव्हिजन प्रणाली लागू झाली आहे, ज्यात पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमती दररोज अद्यतनित केल्या जातात. यामुळे जागतिक किमतींचा त्वरित परिणाम ग्राहकांना दिसतो.
7) राजकीय आणि सामाजिक घटक
सरकारकडून निवडणुका किंवा सण-उत्सवांच्या काळात किंमती नियंत्रित ठेवण्याचे प्रयत्न केले जाऊ शकतात. वाढत्या किमतींचा परिणाम कमी करण्यासाठी करांमध्ये बदल किंवा अनुदान देखील दिले जाऊ शकते.
जिल्हानिहाय दर पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
8) इतर घटक
युद्ध, व्यापार निर्बंध, नैसर्गिक आपत्ती, जागतिक आर्थिक मंदी यांसारख्या घटकांचा देखील कच्च्या तेलाच्या किमतींवर परिणाम होतो आणि परिणामी पेट्रोल-डिझेलच्या दरांवरही.
थोडक्यात पेट्रोल आणि डिझेलचे दर ठरवताना आंतरराष्ट्रीय कच्च्या तेलाच्या किमती, चलन दर, कर, वितरण खर्च, आणि देशांतर्गत आर्थिक आणि राजकीय परिस्थिती यांसारख्या विविध घटकांचा विचार करावा लागतो.
