महाराष्ट्र राज्यातील सर्वसामान्य कुटुंबांसमोर आज एक मोठे आर्थिक आव्हान समोर आले आहे. हे संकट आहे खाद्यतेलाच्या किमतींमध्ये झालेल्या वाढीचे. दैनंदिन जीवनामध्ये अत्यावश्यक असलेल्या या जीवनावश्यक वस्तूच्या किंमतीमध्ये झालेली वाढ ही सर्वसामान्य माणसाच्या खिशाला कात्री लावत आहे. या समस्येवरअधिक अभ्यास करून त्यासाठी योग्य ते निर्णय घेणे गरजेचे आहे.
खाद्यतेलाच्या वाढत्या किमतींची सद्यस्थिती
गेल्या काही महिन्यांमध्ये खाद्यतेलाच्या किमतींमध्ये खूप मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली आहे. सोयाबीन तेलाचा दर प्रति किलो 110 रुपयांवरून 130 रुपयावर गेला आहे. सूर्यफूल तेलाच्या किमती 115 रुपयांवरून 130 रुपये इतक्या वाढल्या आहेत, तसेच शेंगदाणा तेलाचा दर 175 रुपयांवरून 185 पर्यंत गेला आहे. ही वाढ केवळ आकडेवारी इतकी मर्यादित राहिलेला नाही, तर त्याचा थेट परिणाम कोट्यवधी कुटुंबांच्या दैनंदिन जीवनावर होताना दिसत आहे.
खाद्यतेलाच्या दरवाढीची प्रमुख कारणे
1) आंतरराष्ट्रीय घटक
जागतिक बाजारपेठेमध्ये असलेली अस्थिरता हे दरवाढीचे एक मुख्य कारण आहे. आंतरराष्ट्रीय व्यापार करारांमधील होणारे बदल व आयात-निर्यात धोरणांमधील होणाऱ्या बदलांमुळे स्थानिक बाजारपेठेवर याचा खूप मोठा परिणाम होतो आहे. भारत देश हा खाद्यतेलाच्या बाबतीत आयातीवर अवलंबून असल्यामुळे जागतिक किमतींचा थेट परिणाम देशांतर्गत बाजारावर होतो आहे.
2) नैसर्गिक आपत्ती व हवामान बदल
अलीकडच्या काळामध्ये वाढत्या हवामान बदलाचा परिणाम शेती पिकांवर होतो आहे. अवकाळी पाऊस, दुष्काळ आणि इतर नैसर्गिक आपत्तींमुळे तेलबिया पिकांचे खूप मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होत आहे. याचा थेट परिणाम पिकाच्या उत्पादन व पुरवठ्यावर होतो आहे.
3) वाहतूक व वितरण व्यवस्थे मधील समस्या
वाहतूक खर्चामध्ये झालेली वाढ व वितरण यंत्रणेमधील विविध अडचणींमुळे खाद्यतेलाच्या किमतींवर याचा परिणाम होतो आहे. साठवण सुविधांची कमतरता व वितरण साखळीतील अकार्यक्षमता यामुळे खाद्यतेलाच्या किमती वाढत आहे.
वाढत्या खाद्यतेल किमतींचा सर्वात मोठा फटका सामान्य कुटुंबांना बसत आहे
खाद्यतेलाच्या किंमती वाढल्याने होणारे आर्थिक परिणाम
1) मासिक बजेटवर वाढणारा ताण
2) बचतीत होणारी घट
3) इतर आवश्यक खर्चांमध्ये होणारी कपात
आरोग्यविषयक परिणाम –
1) कमी दर्जाच्या तेलाचा वाढता वापर
2) पोषण मूल्यांची कमतरता
3) आरोग्यावर होणारा विपरीत परिणाम
खाद्यतेलाच्या किमतींवर दीर्घकालीन नियंत्रण मिळवण्यासाठी एक मोठा दृष्टिकोन आवश्यक आहे. यामध्ये खालील घटकांचा समावेश करणे गरजेचे आहे.
स्थानिक उत्पादन वृद्धी –
1) तेलबियांच्या लागवडीस प्रोत्साहन
2) आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर
3) शेतकऱ्यांना तांत्रिक मार्गदर्शन
संशोधन आणि विकास –
1) नवीन बियाण्यांचा विकास
2) उत्पादन तंत्रात सुधारणा
3) पर्यायी स्रोतांचा शोध
खाद्यतेलाच्या वाढत्या किमतींची समस्या ही एका घटकाची समस्या नाही, तर ती अनेक घटकांच्या संबंधातून तयार झालेली आहे. या समस्येवर मात करण्यासाठी राज्य सरकार, व्यापारी वर्ग व सर्वसामान्य नागरिक यांनी एकत्रित येऊन प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.
