मंडळी भारतीय अर्थव्यवस्थेत मोठ्या मूल्याच्या चलनी नोटांचे महत्त्व राहिले आहे. त्यात 1000 रुपयांच्या नोटेचा प्रवास विशेष आहे. काळा पैसा आणि रोख व्यवहारांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी सरकार वेळोवेळी मोठ्या नोटांबाबत धोरणात्मक निर्णय घेत असते. डिजिटल युगाच्या पार्श्वभूमीवर 1000 रुपयांची नोट पुन्हा येईल का, याची उत्सुकता आहे.
1000 रुपयांची नोट प्रथम 1954 मध्ये चलनात आणली गेली. पण 1978 मध्ये काळा पैसा रोखण्यासाठी सरकारने ती चलनातून बाद केली. नंतर 2000 साली पुन्हा नव्या स्वरूपात ही नोट जारी करण्यात आली. पण 2016 च्या नोटबंदीत ती रद्द करण्यात आली. त्यानंतर 2000 रुपयांची नोट बाजारात आली, परंतु 2023 मध्ये तीही टप्प्याटप्प्याने काढून टाकण्याची प्रक्रिया सुरू झाली.
भारतीय रिझर्व्ह बँकेने स्पष्ट केले आहे की, सध्या 1000 रुपयांची नोट पुन्हा जारी करण्याचा कोणताही विचार नाही. त्याऐवजी डिजिटल पेमेंटला अधिक चालना देण्याचे धोरण राबवले जात आहे.
डिजिटल व्यवहारांची लोकप्रियता झपाट्याने वाढत आहे. UPI, RuPay आणि BHIM सारख्या प्लॅटफॉर्ममुळे डिजिटल व्यवहार अधिक सोपे आणि सुरक्षित झाले आहेत. 2023 मध्ये दररोज 10 कोटींपेक्षा जास्त UPI व्यवहार नोंदवले गेले. रोख व्यवहारांपेक्षा डिजिटल पेमेंट अधिक पारदर्शक आणि विश्वासार्ह असल्यामुळे याला मोठ्या प्रमाणावर प्राधान्य दिले जात आहे.
RBI ने 2023 मध्ये 2000 रुपयांच्या नोटा हळूहळू काढून टाकण्याची प्रक्रिया सुरू केली. त्यामुळे मोठ्या मूल्याच्या नोटांची गरज कमी होत आहे. डिजिटल पेमेंटला चालना देणे आणि बेहिशेबी रोख व्यवहारांवर निर्बंध आणणे हा यामागील मुख्य उद्देश आहे.
अर्थतज्ज्ञांच्या मते 1000 रुपयांची नोट पुन्हा चलनात येण्याची शक्यता कमी आहे. डिजिटल व्यवहारांचा प्रभाव वाढला आहे, तसेच मोठ्या नोटांमुळे काळा पैसा आणि बेहिशेबी संपत्ती साठवण्याचा धोका वाढतो. यामुळे RBI लहान मूल्याच्या नोटांना जसे की 500 आणि 200 रुपयांच्या नोटांना अधिक प्राधान्य देत आहे.
1000 रुपयांची नोट पुन्हा चलनात येण्याची शक्यता नाही. डिजिटल व्यवहारांना चालना देणे आणि पारदर्शक आर्थिक व्यवस्था तयार करणे हा सरकार आणि RBI चा मुख्य उद्देश आहे. भविष्यात मोठ्या नोटांऐवजी डिजिटल पेमेंट आणि रोखविरहित व्यवहारांना अधिक प्राधान्य दिले जाण्याची शक्यता आहे.
